Yapay Zekâ ve Deprem Riski Yönetimi: Geleceğe Hazır Mıyız?
Türkiye’de deprem riski, toplumsal güvenliğin en önemli meselelerinden biri olmayı sürdürüyor. Günümüz teknolojilerinin başında gelen yapay zekâ (AI) ve büyük veri uygulamaları, artık yalnızca bilim kurgu değil, depremle mücadelede somut ve etkili çözümler sunuyor. Yapay Zekâ Politikaları Derneği (AIPA) tarafından gerçekleştirilen Tomorrow Summit 2025 kapsamında düzenlenen “0. Gün: Deprem ve Yapay Zekâ” oturumu, uzmanların bakış açısıyla kritik bilgiler sundu. Oturumda Yapı Denetim ve Deprem Mühendisleri Derneği Başkanı Nazmi Şahin ve Hacettepe Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna Unutmaz, AI’ın deprem risklerini azaltmadaki potansiyelini kapsamlı olarak değerlendirdi.
Türkiye’de Deprem Gerçeği ve Yapılarımız Ne Kadar Güvende?
Oturumun açılışında Nazmi Şahin, ülkenin birçok bölgesinde depremin kaçınılmaz olduğu gerçeğine dikkat çekerek, yapı güvenliği konusunda kamuoyunun taşıdığı belirsizlikleri vurguladı. Özellikle Ege, Van, Elazığ, Malatya ve İzmir’deki yapılar üzerinde yapılan denetimlerle binaların %100 başarıyla testlerden geçtiği belirtildi; ancak Kahramanmaraş depremlerinin de gösterdiği gibi, yanlış zemin seçimi ve yetersiz denetim felakete sebep olabiliyor. Şahin, “Yapay değil, doğal olan zekâ ile yapılan ihmaller felaket getiriyor. Oysa AI ile bu sorunlar önlenebilir.” diyerek teknolojinin çözüm potansiyeline dikkat çekti.
Yapay Zekânın Deprem Mühendisliğindeki Kapsamı
Prof. Dr. Berna Unutmaz, Türkiye’nin sismik risk haritalarından yola çıkarak, deprem mühendisliğinde yapay zekânın oynayabileceği role akademik bir vizyon kazandırdı. “Maksadımız, depremi ne zaman olacağı üzerine kestirimde bulunmak kadar, insanları koruyacak yapılar tasarlamaktır.” vurgusuyla, AI’ın dört ana alanda katkı sağladığını belirtti:
- Deprem senaryolarının tahmini
- Hasar analizi ve tahmini
- Erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi
- Büyük veri ile etkin veri yönetimi
AI Destekli Deprem Tahmini ve Erken Uyarı Sistemleri
Büyük sismik verilerin analizinde AI, özellikle Amerika ve Çin’de çığır açıyor. Texas Üniversitesi tarafından geliştirilen yapay zekâ algoritması sayesinde, büyük depremlerin %70’i bir hafta önceden tahmin edilebildi. Alandaki saha çalışmaları, 14 büyük depremin yalnızca birini kaçıran ve sekiz yanlış uyarı veren AI tabanlı algoritmalarla, doğru tahmin oranlarının devrim niteliğinde olduğunu gösterdi.
Türkiye gibi deprem kuşağında yer alan ülkelerde, erken uyarı ve tahmin sistemlerinin acil durum planlamasında ve kentsel dönüşümde oynadığı kritik rol, aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:
| Uygulama Alanı | Yapay Zekâ Faydası |
|---|---|
| Deprem Tahmini | Haftalar öncesinden yüksek doğrulukta risk tahmini |
| Erken Uyarı | P dalgalarını algılayıp 10-30 saniye önceden uyarı imkânı |
| Hasar Tahmini | Bina, zemin ve geçmiş veriyle hızlı tespit |
| Veri Yönetimi | Milyonlarca verinin gerçek zamanlı analiz edilmesi |
Deprem Sonrası Hızlı Müdahale: Hasar Yönetimi ve Dijitalleşme
AI destekli sistemler depremden hemen sonra binaların hasarının ve risklerinin hızlıca analiz edilmesini sağlar. Prof. Dr. Unutmaz’a göre, P dalgalarının S dalgalarından önce tespit edilmesi sayesinde, elektrik ve doğalgaz hatları kapatılabiliyor, böylece olası yangın ve can kayıpları önleniyor. Sadece 30 saniyelik bir erken uyarının bile hayat kurtarabileceği, ancak bu süreyi bilinçli değerlendirme ihtiyacının altı çiziliyor.
Kare Kod Sistemi ile Dijital Yapı Denetimi
Nazmi Şahin’in önerdiği kare kod teknolojisi sayesinde, bina güvenliği hakkında en kritik bilgilere anında erişmek mümkün. Kapıda yer alacak kare kodlar; binanın müteahhidinden zemin özelliklerine, kullanılan malzemenin teknik analizine kadar pek çok detayı kullanıcıya ve acil ekiplerine sunacak. Şu anda Türkiye’de aktif olan UYDS (Ulusal Yapı Denetim Sistemi) ve EBİS (Elektronik Beton İzleme Sistemi) yazılım altyapılarına entegre olacak bu inovasyon, afet yönetiminde hız ve verimlilik sağlayacak.
Deprem Sonrası Büyük Veri Yönetimi ile Afet Koordinasyonu
Deprem sonrasında ortaya çıkan kaosun önlenmesi, AI ile mümkün. Yapay zekâ, milyonlarca sensörden gelen veriyi anlık analiz ederek en yüksek riskli bölgeleri, hasar gören binaları ve insana ulaşma önceliği olan noktaları anında haritalayabilir. Şahin’in de belirttiği gibi, “Bir binanın dış görünüşü ve geçmiş deprem verileriyle birkaç dakikada hasar profili çıkarabiliriz.”
Toplum Bilinçlenmesi ve Simülasyonlarla Eğitim
AI teknolojilerinin avantajı yalnızca teknik alanlarda değil, toplumsal bilinçlendirme ve eğitimde de kendini gösteriyor. Hem Prof. Dr. Berna Unutmaz hem de Nazmi Şahin, topluma yönelik simülasyonlar ve sanal eğitimler ile deprem anında doğru davranış psikolojisinin kazandırılması gerektiğini belirtiyor: “Yapay zekâ ile harika işler yapılabilir, ancak bunu topluma anlatıp uygulamasını sağlamalıyız.”
Uzman Tavsiyesi: Disiplinlerarası İş Birliği Şart!
Yapay zekâ ile deprem risklerinin azaltılması vizyonunun başarıya ulaşması için, kamu kurumları, mühendisler, akademisyenler ve teknoloji uzmanlarının iş birliği kritik görülüyor. Son olarak Nazmi Şahin şöyle vurguluyor: “Mühendisleri depremden sonra değil, depremden önce dinleyin. Yapay zekâ ile geleceğe daha hazır oluruz.”
Sonuç: Sismik Risklerde Teknoloji Destekli Yeni Bir Dönem Başlıyor
Özetle; deprem kuşağında olan Türkiye için yapay zekâ tabanlı erken uyarı, otomatik hasar analizi, yapı denetimlerinin dijitalleştirilmesi, kare kod tabanlı hızlı erişim sistemleri ve eğitim programları, geleneksel yöntemlerin ötesine geçiyor. Modern AI çözümleriyle deprem risklerini azaltmak, sadece mümkün değil, aynı zamanda erişilebilir durumda. Toplumsal hazırlık ve teknoloji entegrasyonu sayesinde, doğal afetlere karşı daha dirençli ve bilinçli bir Türkiye hedefleniyor.
